02.07.2021 Veteriner Hekim Tuğba Dağdelen
Kan dolaşımındaki kırmızı kan hücrelerinin sayısında azalma meydana gelmesi olarak tanımlanabilen anemi (kansızlık) başlı başına bir hastalık olmaktan ziyade farklı bir rahatsızlığın semptomu ya da sonucu olarak karşımıza çıkar. Kedilerde kansızlık belirtileri kırmızı kan hücrelerindeki azalmanın boyutuna, bu azalmanın ne kadar süredir devam ettiğine ve kırmızı kan hücrelerinde azalmaya neden olan hastalığa göre değişiklik gösterebilir. Kedilerde anemi nedenleri farklılık gösterebilmekte ve tedavi süreci de altta yatan temel faktör doğrultusunda planlanmaktadır. Bu yazımızda kedilerde kansızlık belirtileri, kedilerde anemi nedenleri ve kedilerde kansızlık nasıl tedavi edilir? gibi önemli konulara değineceğiz.
Anemi, dolaşımdaki kırmızı kan hücrelerinin ve/veya kemik iliğinde üretilen ve kırmızı kan hücrelerinde depolanan demir zengini proteinlerin (hemoglobin) azalması durumunu ifade eden tıbbi bir terimdir. Kedilerde anemi başlı başına bir hastalık değildir. Başka bir hastalık sürecinin veya tıbbi durumun sonucu olarak ortaya çıkar. Kırmızı kan hücrelerinin temel görevi vücuda oksijen ve besinlerin taşınmasıdır. Bu hücreler dolaşımda yaklaşık 70-80 gün boyunca kalır ve sonrasında yerini yeni hücrelere bırakır. Dolaşımda yeterince kırmızı kan hücresi olmadığı takdirde vücut genelindeki hücrelere yeterli oksijen ve besin taşınamaz. Bu nedenle anemi, azalan kırmızı kan hücrelerinin sayısına da bağlı olarak kısa sürede kritik sorunlara yol açabilir.
Anemi; rejeneratif ve non-rejeneratif anemi olarak iki ana kategoride sınıflandırılabilir. Rejeneratif anemide; kemik iliği kırmızı kan hücresi üretimini artırarak azalan kırmızı kan hücrelerinin yerini doldurabilir. Örneğin kanama sonucu oluşan geçici kansızlık durumu genellikle rejeneratif anemidir, vücut belirli bir zaman içerisinde dengeyi sağlar. Non-rejeneratif anemide kemik iliği vücuttaki kırmızı kan hücresi ihtiyacına yeterli yanıtı veremez. Kırmızı kan hücresi üretimini tetikleyen hormonların azalması veya kemik iliğinde anomalilerin bulunması durumunda rejeneratif olmayan anemi durumu söz konusu olur.
Kan kaybına bağlı olarak oluşan anemi çok ciddi belirtilere neden olabilir. Kan hacminin üçte birinden fazlasının hızla kaybedilmesi kedilerin şoka girmesine ve hatta ölüm ile sonuçlanabilen durumlara yol açabilir. Hızlı kan kaybından sonra genellikle kalp atışları hızlanır, diş etleri solgunlaşır ve kan basıncı düşer. Bu gibi ani olumsuz sonuçlara neden olan kan kayıplarının nedeni büyük bir açık yara olabilir. Dış kanama belirtileri gözlemlenmiyorsa iç kanama ihtimalinin değerlendirilmesi önemlidir.
Kedilerde anemi zaman içerisinde de gelişebilir. Kedilerde kansızlık oluşumu söz konusu olduğunda vücut hücrelerine yeterince oksijen ve besin ulaşamadığı için erken belirtiler arasında genellikle ilk olarak letarji (aşırı yorgunluk, enerjisizlik, halsizlik) ile karşılaşılır. Kedilerde anemi gözlendiğinde kedilerin enerjileri düşük olur, oyunlara ilgi göstermezler ve her zamankinden çok uyumaya başlarlar. Kedilerin diş etlerinde kırmızı kan hücrelerinin yıkımına bağlı olarak beyazlaşma ve sararma olabilir. Ekstrem durumlarda nefes alırken zorlanma, vücudun artan ihtiyacına bağlı olarak daha hızlı solunum ve daha hızlı kalp atışı gibi semptomlar da kedilerde anemi belirtileri arasında yer alır.
Kedilerde anemi nedenleri doğrultusunda ateş ve iştahsızlık oluşumu da söz konusu olabilir. Mide veya bağırsak yolunda kan kaybı olursa dışkıda siyahlaşma meydana gelebilir. İdrar rengindeki değişim de kırmızı kan hücrelerinin yıkımına işaret edebilir. Kedilerde anemi her zaman spesifik belirtilere neden olabilen bir durum değildir. Kedide anemi uzun süredir görülüyorsa ve ciddi boyutta değilse kedide herhangi bir belirti ile karşılaşılmaması da mümkün olabilir. Bu nedenle "kedilerde kansızlık nasıl anlaşılır?" sorusuna güvenilir yanıtlar veteriner hekimlerce verilebilir.
Kedilerde anemi nedenleri oldukça çeşitli olsa da bu nedenler temel olarak üç ayrı kategoride ele alınabilir; kırmızı kan hücrelerinin kaybı, kırmızı kan hücrelerinin yıkımı ve kırmızı kan hücresi üretimi yapılamaması.
Kanama ile karakterize kırmızı kan hücrelerinin kaybı; yara veya travma gibi bariz ya da fark edilmesi daha zor nedenlerle oluşabilir. Özellikle yavru kedilerde pire ve kene istilası; parazitler vücuttan hızla kan emdiği ve vücudun açığı kapatmak için yeterli hızda kan üretememesi, kansızlığın yaygın nedenleri arasındadır. Bağırsaklarda bulunan kancalı kurt parazitinin şiddetli istilası da kedilerde kansızlık nedenleri arasında gösterilebilir. Sindirim sistemindeki ülserler veya iltihaplanma nedeniyle mide ve bağırsaklarda oluşabilen kanama da kırmızı kan hücre kaybına neden olabilir. Sindirim sisteminde kanama olması halinde kusma, ishal ve dışkıda siyahlaşma gibi ek belirtiler ile karşılaşılması mümkündür. Vücutta kırmızı kan hücre sayıları düştüğünde bu durumun telafi edilebilmesi için kemik iliği tarafından "retikülositler" adı verilen özel bir kırmızı kan hücresi salınır. Sindirim sisteminden veya parazitlerden kaynaklanan kronik kan kaybı durumunda kedilerin retikülosit sayısının yüksek olması beklenir.
Kırmızı kan hücreleri yaklaşık 70-80 gün dolaşımda kaldıktan sonra vücut tarafından uzaklaştırılır ve kemik iliğinde üretilen yeni hücreler dolaşıma sokulur. Bazı hastalıklar kırmızı kan hücrelerinin normal yaşam süresinden daha erken bir şekilde parçalanmasına veya yok edilmesine neden olabilir. Bu durumda yeni hücreler üretilmeden mevcut hücreler parçalanıp yok olduğu için kedilerde kansızlık ortaya çıkar. Pire ve keneler tarafından yayılan ve kırmızı kan hücrelerinin zarar görmesine neden olabilen Candidatus, Babesia, Mycoplasma Haemofelis gibi bazı bulaşıcı hastalıklar sonucu kırmızı kan hücrelerinin zarar gördüğü bilinmektedir. Bazı toksinlerin ve ilaçların da kırmızı kan hücrelerinde oksidatif hasara neden olarak kedilerde anemiye neden olabileceği bilinmektedir.
Kimi durumlarda kedinin kendi bağışıklık sistemi, kırmızı kan hücrelerini yabancı bir madde olarak algılar ve onlarla savaşmaya başlar. İlaç kullanımı, kanser, FIP ve FeLV gibi hastalıklar İmmün aracılı hemolitik anemi olarak adlandırılan bu durumu tetikleyebilir.
Vücuttaki birçok mekanizmayı hormonlar tetikler. Kemik iliklerinin kırmızı kan hücresi üretimini tetikleyen ve böbrekler tarafından salınan "eritropoitein" hormon bazı kedilerde yeterince üretilemez. Non-rejeneratif anemi oluşumuna neden olan en yaygın neden böbrek hastalıklarıdır. Kronik böbrek hastalıkları yaşlı kedilerin yaklaşık %15 - %30'unda görülür ve böbrek hücreleri dejenere olduğu için eritropoitein salınımı düşer. Eritropoitein salınımının düşmesi de kırmızı kan hücreleri üretiminin azalmasına ve kedilerde kansızlık oluşumuna neden olur.
Kemik iliği ile ilgili sorunların da kedilerde anemi nedenleri arasında yer aldığı ifade edilebilir. Kemik iliği kanseri, iltihaplanma; kemik iliğinden bağımsız olarak vücuttaki kronik iltihaplar, FeLV enfeksiyonları da kırmızı kan hücresi üretimini azaltabilir.
Tüm bunlara ek olarak kedilerde anemi nedenleri arasında beslenme hatalarının olduğu da ifade edilebilir. Kırmızı kan hücresi üretiminde fonksiyonlara sahip B vitaminleri ve D vitaminleri beslenmeye yeterince dahil edilmediğinde kan üretimini sekteye uğrayarak kedilerde kansızlık oluşumuna neden olabilir.
Kedilerde kansızlık şiddeti doğrultusunda ani veteriner hekim ziyaretleri ya da rutin muayeneler dahilinde teşhis edilebilir. Anemi teşhisinde ilk ve en garantili yok kan testlerinin yapılmasıdır. Kan testlerinin sonuçlarında paketlenmiş hücre hacmi belirlenir. Bu şekilde toplam kan hacminin yüzde kaçının kırmızı kan hücrelerinden oluştuğu ortaya çıkarılır. Daha sonra gerekli görülmesi halinde beyaz kan hücreleri ve trombositler gibi diğer kan hücresi anomalilerinin ve kronik böbrek hastalığı gibi organ hasarlarının ve bulaşıcı hastalıkların varlığı araştırılabilir. Kanama nedenlerinin ve kemik iliğinin incelenmesi için ultrason ve radyografilere de başvurulabilir.
Spesifik bir hastalık olmaktan ziyade farklı sağlık sorunları neticesinde ortaya çıkan bir durum olduğundan, kedilerde anemi tedavisi neden doğrultusunda planlanır. Parazitler veya bulaşıcı hastalıklar nedeniyle oluşan anemilerde öncelikle bu sağlık sorunlarının tedavisi yapılmalıdır. Böylece kırmızı kan hücrelerinin yıkımı durdurulabilir. Aynı şekilde kansızlık nedeni gastrointestinal sistemdeki kanamalarsa kanamanın durdurulması için cerrahi müdahalenin veya ilaç kullanımının gündeme gelmesi gerekebilir.
Kedilerde kansızlık tehlikeli düzeydeyse anemi nedeninin tedavisi sırasında kedilerin kaybettikleri veya yıkıma uğrayan kırmızı kan hücrelerinin yerine konulması için kan nakli gerekli olabilir. Kedilerde iki ana kan grubu olduğu için nakil sırasında olası reaksiyonların azaltılması adına verici ve alıcı kanların test edilmesi çok önemlidir.
Kedilerde anemi nedeni kronik böbrek hastalıkları olduğunda, kırmızı kan hücrelerinin üretiminde görev yapan eritropoietin hormonunun üretiminin tetiklenmesi adına ilaç kullanılması mümkündür. Bu ilaçlar haftalık enjeksiyonlar şeklinde uygulanabilir ve herhangi bir yan etki oluşup oluşmadığının belirlenmesi için yakın takip gerekir.
Kedilerde kansızlık teşhis edildikten sonra veteriner hekimlerin önerilerine harfiyen uyulması, planlanan tedavilerin aksatılmaması gerekir. Birçok farklı durum sonucunda ortaya çıkabilen kansızlık, doğru tedavilerle yönetilebilir. Önlenmesi her zaman mümkün olmasa da kedilerde kansızlık riskinin azaltılması adına alınabilecek tedbirler de vardır. İç ve dış parazit aşılarının aksatılmaması, sağlıklı ve dengeli beslenmelerinin sağlanması, toksinlerden uzak tutulmaları ve rutin veteriner hekim muayenelerinin ihmal edilmemesi önemli önlemler olarak karşımıza çıkacaktır.
Veteriner hekim kimliğiyle evcil hayvan sağlığı hakkında farkındalığı artırmak için Petlebi.com blog sayfasına yazıları ile değer katan Tuğba Şenol Dağdelen, evcil hayvanlarda hastalıkların önlenmesi, teşhis ve tedavisi, hayvan davranışları ve ferahı, evcil hayvanlarda beslenme ve diyeti özelinde çalışmalarını sürdürmektedir.
